ಮಣಿಪುರ ರಾಜ್ಯದ ಬಿಷ್ಣುಪುರ್ ಜಿಲ್ಲೆಯಲ್ಲಿರುವ ಕೈಬುಲ್ ಲಮ್ಜಾವೊ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉದ್ಯಾನವನವೇ ವಿಶ್ವದ ಏಕೈಕ ತೇಲುವ ಉದ್ಯಾನವನ. ಲೋಕ್ಟಾಕ್ ಸರೋವರದ ಅವಿಭಾಜ್ಯ ಅಂಗವಾಗಿರುವ ಈ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉದ್ಯಾನವನವು ತೇಲುವ ಕೊಳೆತ ಸಸ್ಯ ವಸ್ತುಗಳಿಂದ ಇದನ್ನು ಸ್ಥಳೀಯವಾಗಿ ಫಮ್ಡಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಅಳಿವಿನಂಚಿನಲ್ಲಿರುವ ಎಲ್ಡ್ಸ್ ಜಿಂಕೆಗಳ ನೈಸರ್ಗಿಕ ಆವಾಸಸ್ಥಾನವನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸಲು ಇದನ್ನು 1966 ರಲ್ಲಿ ವನ್ಯಜೀವಿ ಅಭಯಾರಣ್ಯವಾಗಿ ರಚಿಸಲಾಗಿದ್ದು, 1977 ರಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಉದ್ಯಾನವನ ಎಂದು ಗೆಜೆಟ್ ಮಾಡಲಾಯಿತು.

1839 ರಲ್ಲಿ ಮಣಿಪುರದಲ್ಲಿ ಮೊದಲ ಬಾರಿಗೆ ಪತ್ತೆಯಾದ ಹುಬ್ಬು-ಕೊಂಬಿನ ಜಿಂಕೆಯನ್ನು ಬ್ರಿಟಿಷ್ ಅಧಿಕಾರಿ ಲೆಫ್ಟಿನೆಂಟ್ ಪರ್ಸಿ ಎಲ್ಡ್ ಅವರ ಗೌರವಾರ್ಥವಾಗಿ 1844ರಲ್ಲಿ ಸೆರ್ವಸ್ ಎಲ್ಡಿ ಎಂದು ಹೆಸರಿಸಲಾಯಿತು. ಈ ಪ್ರಾಣಿಯು ಮಣಿಪುರ ರಾಜ್ಯದ ಜಾನಪದ ಮತ್ತು ಸಂಸ್ಕೃತಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನವನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಮಣಿಪುರದ ರಾಜ್ಯ ಪ್ರಾಣಿಯಾಗಿದೆ. 1975ರಲ್ಲಿ 14 ಜಿಂಕೆಗಳ ಸಣ್ಣ ಹಿಂಡಿನಿಂದ, 1995 ರಲ್ಲಿ 155, ಮತ್ತು ಮಾರ್ಚ್ 2016ರಲ್ಲಿ ನಡೆಸಿದ ವನ್ಯಜೀವಿ ಗಣತಿಯ ಪ್ರಕಾರ ಅದರ ಸಂಖ್ಯೆ 260ಕ್ಕೆ ಏರಿದೆ. ಲೋಕ್ಟಾಕ್ ಸರೋವರದ ಆಗ್ನೇಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿದಲ್ಲಿರುವ ಈ ಉದ್ಯಾನವನವು ತೇಲುವ ಸಸ್ಯವರ್ಗವನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಜೌಗು ಪ್ರದೇಶವಾಗಿದ್ದು, ಇದನ್ನು ರಾಮ್ಸರ್ ಸೈಟ್ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಲಾಗಿದೆ.

ಒಟ್ಟು ಪಾರ್ಕ್ ಪ್ರದೇಶದ ಮೂರನೇ ಎರಡರಿಂದ ಮೂರು ನಾಲ್ಕನೇ ಭಾಗವು ಫಮ್ಡಿಸ್ನಿಂದ ರಚನೆಯಾಗಿದೆ. ಉದ್ಯಾನವನದ ಮೂಲಕ ಜಲಮಾರ್ಗವು ಉತ್ತರದಲ್ಲಿರುವ ಪಾಬೋಟ್ ಬೆಟ್ಟಕ್ಕೆ ಲೋಕ್ಟಾಕ್ ಸರೋವರದ ಮೂಲಕ ದೋಣಿಗಳು ವರ್ಷಪೂರ್ತಿ ಪ್ರವೇಶವನ್ನು ಒದಗಿಸುತ್ತದೆ. ಮಾರ್ಚ್ 1997ರಲ್ಲಿ 4000ಹೆಕ್ಟೇರ್ ಇದ್ದ ಉದ್ಯಾನದ ಮೀಸಲು ಪ್ರದೇಶವನ್ನು ಸ್ಥಳೀಯ ಗ್ರಾಮಸ್ಥರ ಒತ್ತಡದಿಂದ ಏಪ್ರಿಲ್ 1994ರಲ್ಲಿ 2160 ಹೆಕ್ಟೇರ್‌ಗೆ ಇಳಿಸಲಾಯಿತು. ಜೌಗು ಪ್ರದೇಶವು ಪಾಬೋಟ್,ತೋಯಾ ಮತ್ತು ಚಿಂಗ್ಜಾವೊ ಎಂಬ ಮೂರು ಬೆಟ್ಟಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿದೆ. ಇದು ಮಳೆಗಾಲದಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಸಸ್ತನಿಗಳಿಗೆ ಆಶ್ರಯ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಉದ್ಯಾನದ ಪರಿಧಿಯಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರದೇಶವು ಖಾಸಗಿ ಒಡೆತನದಲ್ಲಿದ್ದರೆ,

ಉದ್ಯಾನವು ಪ್ರಧಾನವಾಗಿ ಸರ್ಕಾರಿ ಸ್ವಾಮ್ಯದಲ್ಲಿದೆ ಮತ್ತು ಉಳಿದ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ಥಾಂಗ್, ಬ್ರೆಲ್ ಮತ್ತು ಮಾರಿಲ್ ಬುಡಕಟ್ಟುಗಳ ಗುಂಪುಗಳ ಒಡೆತನದಲ್ಲಿದೆ. ಉದ್ಯಾನವನದ ಗಾತ್ರವು ಋತುಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸರೋವರದ ಬಾಹ್ಯ ಪ್ರದೇಶಗಳು ಶುಷ್ಕ ಋತುವಿನಲ್ಲಿ ಸರೋವರದ ತಳಕ್ಕೆ ನೆಲೆಸಿದರೆ, ಮಳೆಗಾಲದ ಕೆಲವು ದಿನಗಳವರೆಗೆ ಗಣನೀಯವಾಗಿ ಮುಳುಗುತ್ತವೆ. ಕೆಲವು ದಿನಗಳ ನಂತರ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಮೇಲ್ಮೈಗೆ ತೇಲಲ್ಪಟ್ಟು, ನೆಲದಿಂದ ಬೇರ್ಪಡುತ್ತದೆ. ಈ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಉದ್ಯಾನದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ಎತ್ತರದ ಗುಡ್ಡಗಾಡು ಪ್ರದೇಶಗಳಿಗೆ ವಲಸೆ ಹೋಗುತ್ತದೆ.

ಉದ್ಯಾನವನದ ತಾಪಮಾನವು ಬೇಸಿಗೆಯಲ್ಲಿ ಗರಿಷ್ಠ 34.4ರಿಂದ ಚಳಿಗಾಲದಲ್ಲಿ ಕನಿಷ್ಠ 1.2 ವರೆಗೆ ಬದಲಾಗುತ್ತದೆ. ಉದ್ಯಾನವನವು ತೇವಾಂಶವುಳ್ಳ ಅರೆ-ನಿತ್ಯಹರಿದ್ವರ್ಣ ಕಾಡುಗಳಿಂದ ಕೂಡಿದ್ದು, ಜಲಚರ, ತೇವಭೂಮಿ ಮತ್ತು ಭೂಮಿಯ ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯ ಸಮೃದ್ಧ ಸಂಯೋಜನೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಉದ್ಯಾನದ ಜಲಚರ ಸಸ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಜಿಜಾನಿಯಾ ಲ್ಯಾಟಿಫೋಲಿಯಾ, ಟ್ರಿಪಿಡಿಯಮ್ ಬೆಂಗಾಲೆನ್ಸ್, ಐರಾಂಥಸ್ ಪ್ರೊಸೆರಸ್, ಡಯೋಸ್ಕೋರಿಯಾ ಬಲ್ಬಿಫೆರಾ, ಸೈನೊಡಾನ್ ಡ್ಯಾಕ್ಟಿಲಾನ್, ಅಲ್ಪಿನಿಯಾ ಗಲಾಂಗ್, ಪುಲ್ಲಿನಿಯಾ ಗಲಾಂಗ್,ನೆಲುಂಬೊ ನ್ಯೂಸಿಫೆರಾ ಮತ್ತು ಫ್ರಾಗ್ಮಿಟ್ಸ್ ಕರ್ಕಾ ಪ್ರಮುಖವಾದವುಗಳು.

ಇಲ್ಲಿ ಹುಬ್ಬು ಕೊಂಬಿನ ಜಿಂಕೆಗಳನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ ಸಸ್ತನಿಗಳಾದ ಹಂದಿ ಜಿಂಕೆ, ಕಾಡು ಹಂದಿ, ದೊಡ್ಡ ಭಾರತೀಯ ಸಿವೆಟ್, ಸಾಮಾನ್ಯ ನೀರುನಾಯಿ, ನರಿ, ಜಂಗಲ್ ಕ್ಯಾಟ್, ಏಷ್ಯನ್ ಗೋಲ್ಡನ್ ಕ್ಟ್ಯಾಟ್, ಬೇ ಬಿದಿರು ಇಲಿ, ಕಸ್ತೂರಿ ಶ್ರೂ, ಸಾಮಾನ್ಯ ಶ್ರೂ, ಫ್ಲೈಯಿಂಗ್ ಫಾಕ್ಸ್ ಮತ್ತು ಸಾಂಬಾರ್ ಇದ್ದರೆ, ಮೀನುಗಳಲ್ಲಿ ಚನ್ನಾಸ್ಟ್ರೈಟಾ, ಚನ್ನ ಪಂಕ್ಟಾಟಸ್, ಕಾಮನ್ ಕಾರ್ಪ್, ವಾಲಾಗೊ ಅಟ್ಟು ಮತ್ತು ಪೂಲ್ ಬಾರ್ಬ್ ಸೇರಿವೆ. ಉಭಯಚರಗಳು ಮತ್ತು ಸರೀಸೃಪಗಳಾದ ಕೀಲ್ ಬ್ಯಾಕ್ ಆಮೆ, ವೈಪರ್, ಕ್ರೈ ಟ್, ನಾಗರಹಾವು, ನೀರು ನಾಗರ, ಬ್ಯಾಂಡೆಡ್ ಕ್ರೈಟ್, ಏಷ್ಯನ್ ಇಲಿ ಹಾವು, ಹೆಬ್ಬಾವು, ರಸ್ಸೆಲ್ಸ್ ವೈಪರ್, ಚೆಕ್ಕರ್ ಗಾರ್ಟರ್ ಹಾವು ಮತ್ತು ಸಾಮಾನ್ಯ ಹಲ್ಲಿಯೂ ಸೇರಿವೆ.

ಅಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲದೆ ಈಸ್ಟ್ ಹಿಮಾಲಯನ್ ಪೈಡ್ ಮಿಂಚುಳ್ಳಿ, ಕಪ್ಪು ಗಾಳಿಪಟ, ಸ್ಕೈಲಾರ್ಕ್, ಉತ್ತರ ಬೆಟ್ಟದ ಮೈನಾ, ಭಾರತೀಯ ಪೈಡ್ ಮೈನಾ, ಉತ್ತರ ಭಾರತದ ಕಪ್ಪು ಡ್ರೋಂಗೋಗಳು, ಕಡಿಮೆ ಪೂರ್ವ ಕಾಡಿನ ಕಾಗೆ, ಹಳದಿ ತಲೆಯ ವ್ಯಾಗ್ಟೇಲ್, ಸ್ಪಾಟ್ಬಿಲ್  ಬಾತುಕೋಳಿ, ನೀಲಿ ರೆಕ್ಕೆಯ ಟೀಲ್, ರಡ್ಡಿ ಶೆಲ್, ಬಾತುಕೋಳಿ, ಬೆದರಿದ ಹುಡ್ ಕ್ರೇನ್, ಬರ್ಮೀಸ್ ಮತ್ತು ಕಡುಗೆಂಪು-ಎದೆಯ ಪೈಡ್ ಮರಕುಟಿಗ ಮೊದಲಾದ ಪಕ್ಷಿ ಪ್ರಪಂಚವೇ ಇಲ್ಲಿದೆ ಎಂದರೆ ತಪ್ಪಾಗಲಾರದು. ಇಂತಹ ಉದ್ಯಾನವನಗಳ ಮನುಷ್ಯನ ಅತಿಕ್ರಮಣದಿಂದ ಕ್ರಮೇಣ ಮುಂದೊಂದು ದಿನ ಕಾಣದೇ ಹೋಗಬಹುದು ಎನ್ನುವ ಆತಂಕ ಇದ್ದೇ ಇದೆ. 

✍ಲಲಿತಶ್ರೀ ಪ್ರೀತಂ ರೈ