ಕಾಸರಗೋಡು ಪಟ್ಟಣದ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಎಂಟು ಮೈಲಿ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಪ್ರಾಚೀನ ಕ್ಷೇತ್ರವೇ ಕಣಿಪುರ ಗೋಪಾಲಕೃಷ್ಣ ದೇವಾಲಯ. ಇಲ್ಲಿ ಬಾಲ ಗೋಪಾಲಕೃಷ್ಣ ದೇವರ ಕೃಷ್ಣಶಿಲಾ ವಿಗ್ರಹವು ಮಗುವಿನ ಲಕ್ಷಣಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದ್ದು, ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಸಾಕು ತಾಯಿ ಯಶೋದೆಯಿಂದ ಪೂಜಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿತು ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ. ಸ್ಥಳೀಯ ಧಾರ್ಮಿಕ ನಂಬಿಕೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ, ಈ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ಸರ್ವಶಕ್ತ ಭಗವಾನ್ ಕೃಷ್ಣನು ದ್ವಾಪರ ಯುಗದಲ್ಲಿ ಋಷಿ ಕಣ್ವ ಮಹರ್ಷಿಗೆ ಅನುಗ್ರಹಿತನಾದನು. ಕಣ್ವ ಮುನಿಗಳು ದೇವಾಲಯವು ಇರುವ ಸ್ಥಳದಲ್ಲಿ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ಸ್ಥಾಪಿಸಿದರು. ಐತಿಹಾಸಿಕ ದಾಖಲೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ 10 ನೇ ಶತಮಾನದಲ್ಲಿ, ಕದಂಬ ರಾಜವಂಶದ ರಾಜ ಜಯಸಿಂಹನಿಂದ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ನವೀಕರಿಸಲಾಯಿತು. ಅವನ ರಾಜಧಾನಿ ಕುಂಬಳ ಮತ್ತು ಅವನ ಸಾಮ್ರಾಜ್ಯದ ಆಡಳಿತವನ್ನು ಕಣಿಪುರ ಶ್ರೀ ಗೋಪಾಲಕೃಷ್ಣನ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಮಾಡಲಾಗುತ್ತಿತ್ತು. ಕಣಿಪುರ ಶ್ರೀ ಗೋಪಾಲಕೃಷ್ಣ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿಯೇ ಕುಂಬಳ ರಾಜರ ಪಟ್ಟಾಭಿಷೇಕ ನೆರವೇರಿತು. ಶ್ರೀ ಗೋಪಾಲಕೃಷ್ಣ ದೇವಸ್ಥಾನವು ತ್ರೇತಾ ಯುಗ, ದ್ವಾಪರಯುಗ ಮತ್ತು ಕಲಿಯುಗದ ಮೂರು ಯುಗಗಳ ಪಾವಿತ್ರ‍್ಯತೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಈ ದೇವಾಲಯದ ಅರ್ಚಕರು ಕೋಟಾ ಬ್ರಾಹ್ಮಣ ಸಮುದಾಯಕ್ಕೆ ಸೇರಿದವರು. ಕಣಿಪುರ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಕುಂಬಳ ರಾಜನ ಮೂಲ ಸ್ಥಾನವಾಗಿತ್ತು, ನಂತರ ಅದನ್ನು ಮೈಪಾಡಿಗೆ ಸ್ಥಳಾಂತರಿಸಲಾಯಿತು. ಇಂದಿಗೂ ಕುಂಬಳ ಅಥವಾ ಕೋಟೆಕಾರ್ ಮತ್ತು ಆರಿಕ್ಕಾಡಿಯಲ್ಲಿ ಕೋಟೆಯ ಅವಶೇಷಗಳನ್ನು ನೋಡಬಹುದು. ಕಣ್ವಪುರ ಎನ್ನುವ ಈ ಸ್ಥಳದ ಹೆಸರು ಮುಂದೆ ಕಣಿಪುರವಾಗಿ ಬದಲಾಯಿತು ಎನ್ನಲಾಗುತ್ತದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಎರಡು ಮೈಲುಗಳಷ್ಟು ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಕಣ್ಣೂರನ್ನು ಕಣ್ವ ಪೀಠ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ.  ಮಂಜೇಶ್ವರದ ಬಳಿಯ ಪೇಜಾವರ ಮಠದ ಖ್ಯಾತಿಯ ಕಣ್ವ ತೀರ್ಥದಂತಹ ಇತರ ಸ್ಥಳಗಳ ಹೆಸರುಗಳು ಅನೇಕ ದಂತಕಥೆಗಳಲ್ಲಿ ಜನರ ನಂಬಿಕೆಯನ್ನು ಸೂಚಿಸುತ್ತವೆ. ಯಶೋದೆಯಿಂದ ಪೂಜಿಸಲ್ಪಡುತ್ತಿದ್ದ ಬಾಲಗೋಪಾಲಕೃಷ್ಣನ ಮೂರ್ತಿಯನ್ನು ಪ್ರತಿಷ್ಠಾಪಿಸಿದ ನಂತರ, ಋಷಿಯು ತನ್ನ ಕಮಂಡಲುವಿನಲ್ಲಿ ತಾನು ಹಿಂದೆ ಉಳಿಸಿದ್ದ ಮಂತ್ರೋದಕವನ್ನು ಬಳಸಿ ದೇವರಿಗೆ ಅಭಿಷೇಕವನ್ನು ಮಾಡಿದನೆಂದು ಸ್ಥಳ-ಪುರಾಣದ ದಂತಕಥೆ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಮಂತ್ರೋದಕವು ನಂತರ ತೊರೆಯಾಗಿ ಹರಿದು, ನದಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆದು ಅಂತಿಮವಾಗಿ ದೇವಾಲಯದಿಂದ ಸ್ವಲ್ಪ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಪಶ್ಚಿಮ ಸಮುದ್ರವನ್ನು ಸೇರಿತು. ಆ ನದಿಯನ್ನು "ಕುಂಭ ಹೊಳೆ" ಅಥವಾ ಕುಂಭಿನಿ ಎಂದೂ ಕರೆಯುತ್ತಾರೆ. ಇದರಿಂದ ಈ ಊರಿಗೆ ಕುಂಬಳ ಎಂಬ ಹೆಸರು ಬಂತು ಎಂಬುದು ಸ್ಥಳಿಯರ ಮಾತು. ಈ ದೇವಸ್ಥಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಐದು ದಿನಗಳ ಕಾಲ ನಡೆಯುವ ಉತ್ಸವವು ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಮಕರ ಸಂಕ್ರಮಣ ದಿನದಂದು ಧ್ವಜ ಆರೋಹಣದೊಂದಿಗೆ ಪ್ರಾರಂಭವಾಗುತ್ತದೆ. ದೇವಾಲಯದ ಆವರಣದಿಂದ ಸುಮಾರು ಮೂರು ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ದೂರದಲ್ಲಿರುವ ಕೊಳದಲ್ಲಿ ವಿಗ್ರಹವನ್ನು ಮುಳುಗಿಸಿದ ನಂತರ  ಪವಿತ್ರ ಧ್ವಜ ಕೆಳಗೆ ಬರುವುದರೊಂದಿಗೆ ಉತ್ಸವವು ಕೊನೆಗೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ವಿಗ್ರಹದ ಮುಂದೆ ಪಟಾಕಿಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವುದರಿಂದ "ಕುಂಬ್ಳೆ ಬೇಡಿ" ಎಂದು ಜನಪ್ರಿಯವಾಗಿದೆ. ಇಂತಹ ಪವಿತ್ರ ಕ್ಷೇತ್ರಕ್ಕೆ ಬೇಟಿ ನೀಡಿ ಪುನೀತರಾಗಲು ಮರೆಯದಿರಿ.

✍ ಲಲಿತಶ್ರೀ ಪ್ರೀತಂ ರೈ